Burun Anatomisi ve İşlevi

Burun anatomisi, kemik, kıkırdak, kas ve yumuşak dokulardan oluşan karmaşık bir yapıdır. Burun, solunum sisteminin ilk basamağı olarak havayı filtreler, nemlendirir ve ısıtır. Ayrıca koku alma işleviyle yaşam kalitesinde önemli rol oynar.

Dış burun, kemik ve kıkırdak çatıyı örten deri ile çevrilidir; iç burun ise septum ve konkalardan oluşur. Bu yapı, hava akışını düzenleyerek solunumun verimli gerçekleşmesini sağlar. Mukoza tabakası, havayı temizleyen tüy hücreleri ile kaplıdır.

Burun sinir ağı, koku moleküllerini algılayan reseptörlerden oluşur. Bu sinyaller beyne iletilerek koku algısı oluşur. Ayrıca burun, ses rezonansına katkıda bulunur ve konuşmanın tonunu etkiler.

Burun yapısındaki küçük bozukluklar bile solunum, koku alma ve estetik görünümü olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle burun sağlığı, hem estetik hem de fonksiyonel açıdan düzenli olarak korunmalıdır.

Burnun anatomisi işlevine nasıl katkı sağlar?

Burun anatomisi işlevsel olarak karmaşık bir yapıya sahiptir. Burun solunan havayı filtre eder ısıtır ve nemlendirir. Bu süreçler burnun çeşitli bölümleri tarafından yerine getirilir ve her biri solunum sağlığına doğrudan katkı sağlar.

Dış Burun:

• Frontal kemikten başlayıp rhiniona uzanan nazal kemikler hava yolu korumasında kritik rol oynar.
• Nazofrontal açı ve radix hava akımının yönünü düzenler.
• Lakrimal ve nazomaksiller çıkıntılar ile olan artikülasyonlar burun yapısını destekler ve dış etkenlere karşı koruma sağlar.

Burun Orta Bölümü:

• Üst lateral kıkırdaklar hava akımını düzenleyerek burnun orta sırtına destek verir.
• Nazal valf hava akışını sınırlayan ve yönlendiren bir segmenttir.

Burun Alt Bölümü:

• Alar kıkırdakların farklı kısımları (lateral, orta, medial krus) burun ucunun şeklini belirler ve hava girişini düzenler.
• Kolumella burun ucundan üst dudağa kadar uzanır ve burun merkezi desteği sağlar.

Nazal Septum:

• Hiyalin kıkırdak ve arka kemikli kısım burnun orta hattını oluşturur ve sağlam bir yapı sağlar.

Burun Lateral Duvarı:

• Üst orta ve alt konka yapıları solunan havanın nemlendirilmesi ve ısıtılması işlevlerinde temel rol oynar.

Burun embriyolojik olarak nasıl gelişir?

Gebeliğin ilk sekiz haftasında insan yüzünün temeli atılmaktadır. Bu süreçte beş önemli çıkıntı meydana gelir; iki mandibular iki maksiller ve bir frontonazal. Frontonazal çıkıntı burun boşluklarını çevreleyecek şekilde prekartilajinöz burun kapsülünü oluşturur. Bu kapsül ilerleyen haftalarda burun yapısının ana hatlarını belirginleştirir. Öte yandan maksiller çıkıntılar büyüyerek yanlara doğru ilerler ve orta hatta birleşir. Bu birleşme sonucunda lateral burun çıkıntıları ortaya çıkar. Sonuç olarak frontonazal çıkıntının gerilemesi ve maksiller çıkıntıların merkeze doğru büyümesiyle burun orta hattı ve üst dudağın filtrumu şekillenir. Bu aşamalar yüzün ve burun yapısının embriyolojik gelişimini tamamlar.

Burnun kan temini ve lenfatik drenajı nedir?

Burun vücuttaki en kompleks yapılar arasında yer alır ve kan dolaşımı açısından zengin bir ağa sunar. Bu yapı çeşitli arterler tarafından beslenir:

• Dorsal nazal arter oftalmik arterden türetilir ve burun dış yüzeyinin üst kısmına kan sağlar.
• Fasiyal arterden gelen angular ve superior labial arterler burnun yan kısımları ile kanat ve kolumellaya kan akışını destekler.
• Üst septum anterior ve posterior etmoidal arterler ile sfenopalatin arter tarafından beslenirken,
• Superior labial arterin terminal dalları ise anterior septum ve burun tabanına kan sağlar. Ayrıca anterior septum Kiesselbach pleksusu adı verilen bölgede birden fazla arterden kan alır:
• Superior labial
• Anterior etmoidal
• Büyük palatin
• Sfenopalatin arterler

Burun yapısından venöz kanın drenajı da oldukça etkilidir. Venöz drenaj şu yollarla gerçekleşir:

• Anterior fasiyal ven
• Sfenopalatin ven
• Etmoidal venler

Lenfatik drenaj sistemi ise hem anterior hem de posterior yollarla sağlanır.

Burun ile ilişkili ana sinirler nelerdir?

Burun anatomisi çeşitli sinirler tarafından zenginleştirilmiş karmaşık bir yapıdır. İşlevsel olarak burun çeşitli sinir dallarından gelen innervasyon sayesinde duyu ve hareket kabiliyetine sahiptir. Burun hissiyeti trigeminal sinirin iki ana dalından sağlanır: oftalmik (V1) ve maksiller (V2).

Oftalmik dal (V1) burun yapısının üst bölümlerini innerve eder ve üç ana kola ayrılır:

• Lakrimal sinir
• Frontal sinir
• Nazosilier sinir

İnfratroklear ve eksternal nazal sinirler nazosilier sinirinden türemiştir ve burun ucuna üst lateral kısmına ve sırtına duyu sağlar.

Maksiller dal (V2) ise burun yapısının lateral kısımlarını ve alt bölümlerini etkiler. Bu dal lateral dorsum ve alar bölgelerine duyu sağlar.

İntranazal bölgede V1 ve V2 dallarının birleşimi nazal mukozaya geniş bir duyu ağı sağlar. Bu sinir dalları şunları içerir:

• Anterior etmoidal sinir
• Nazopalatin sinir
• Büyük palatin sinir

Burnun hareketi ve işlevinde hangi kaslar yer alır?

Burun hareketleri çeşitli kas grupları tarafından sağlanır. Yüz siniri bu kasları kontrol eder. Özellikle procerus kası burun derisini çeker ve mimiklerde önemli rol oynar. Levator labii superioris alaeque nasi kası burun kanatlarını yukarı doğru çekerken burun deliklerinin genişlemesine yardımcı olur. Anomalus nasi kası ise burun yapısının kısalmasına etki eder. Ayrıca nasalis kası burun deliklerini daraltırken aynı zamanda genişletme yeteneğine de sahiptir. Depressor septi kası ise burun septumunu aşağı çeker. Bu kaslar burun hareketlerini sağlayarak solunum ve koku alma işlevlerine katkıda bulunur.

Burun anatomisi için cerrahi değerlendirmeler nelerdir?

Burun anatomisinin etnik kökenlere göre farklılıklar gösterdiği bilinmektedir. Bu nedenle cerrahi planlama yapılırken dokunun kalınlığı ve bileşimi gibi faktörler dikkate alınır. Nazal septal deviasyon kıkırdaklı bir septumun yanlış hizalanması durumudur ve bu durumun düzeltilmesi için yapılan müdahalelerde yapısal destek önemlidir. Cerrahi işlemlerde kaudal ve dorsal kıkırdakların korunması gereklidir. Bu burun yapısının bütünlüğünü ve işlevselliğini sürdürmek için elzemdir. Alt turbinatlara yönelik işlemler ise nemlendirme kapasitesini korumak amacıyla özenle gerçekleştirilir. Agresif cerrahi müdahaleler Boş Burun Sendromu riskini artırabilir. Bu durum burun kuruluğu ve mukus birikimi gibi sorunlara yol açar. Dolayısıyla cerrahi yaklaşımların doğru belirlenmesi ve uygulanması hastanın genel burun sağlığı için kritik öneme sahiptir.

Sıkça Sorulan Sorular

Burun yapısı hangi anatomik bölümlerden oluşur?

Burun, solunum ve koku alma işlevlerini kolaylaştıran dış ve iç yapılarla donatılmıştır. Dış kısımda burun kökü (kaşlar arasındaki bölge), sırt (uç kısmına kadar uzanır), burun ucu (uç kısım) ve alar nasi (burun delikleri çevresindeki alan) bulunur. Dış çerçeve, burun kemikleri, maksiller kemiğin frontal çıkıntısı ve birkaç kıkırdaktan oluşur: iki lateral kıkırdak, iki alar kıkırdak ve septal kıkırdak. İç kısımda, burun boşluğu, burun septumu ile iki odaya ayrılır ve her odada hava filtrasyonu ve nemlendirilmesine yardımcı olan üç burun eti (üst, orta, alt) bulunur. Burun boşluğunun tabanı sert damakla, tavanı ise frontal ve sfenoid kemiklerin bazı bölümleriyle oluşturulur. Burun boşluğu, mukoz membranlar ve silialarla kaplıdır, bu yapılar partikülleri yakalayarak dışarı atılmasını sağlar. Ayrıca paranasal sinüsler (frontal, maksiller, etmoidal, sfenoidal) burun boşluğuna bağlanarak mukus üretimine ve rezonansa yardımcı olur. Burun boşluğunun üst kısmında bulunan koku bölgesi, koku alma duyusu için gerekli olan reseptörleri barındırır.

Burun solunum fonksiyonlarını nasıl yerine getirir?

Burun, her gün yaklaşık 25.000 litre hava soluyarak solunumda önemli bir rol oynar. Büyük partikülleri burun kıllarıyla filtrelerken, mukozal zarf küçük kalıntıları ve patojenleri yakalar. Burun pasajları, havayı ısıtarak nemlendirir ve hava, akciğerlere yaklaşık 37°C sıcaklıkta ve %100 nemle ulaşır, bu da verimli gaz alışverişi için gereklidir. Ayrıca burun döngüsü, her iki burun deliği arasında hava akışını değiştirerek, her iki tarafın solunan partiküllere maruz kaldıktan sonra iyileşmesini sağlar ve optimal fonksiyonu sürdürür.

Burun sağlığını korumak için nelere dikkat edilmelidir?

Burun sağlığını korumak için, burun pasajlarını temizlemek amacıyla düzenli olarak salin burun spreyi veya damlası kullanmak etkili bir yöntemdir. Bu, polen, kirleticiler ve virüsleri temizleyerek solunum sağlığını destekler. İç mekan nem seviyelerinin %35 ile %50 arasında tutulması, burun mukozasının patojenleri filtreleme yeteneğini koruyarak enfeksiyonlara karşı duyarlılığı azaltır. Ayrıca sigara dumanı ve yoğun parfümler gibi tahriş edici maddelerden kaçınmak, yeterli su içmek ve hijyen kurallarına uymak burun sağlığını daha da iyileştirir.

Burun, koku alma duyusunu nasıl destekler?

Burun, koku alma duyusunu, burun boşluğuna giren ve koku alıcılarıyla bağlanan koku moleküllerini algılayarak destekler. Bu alıcılar, koku epitelinde yer alan milyonlarca duyu nöronuna bağlıdır. Bu nöronlar, koku sinyallerini koku soğanına ileterek burada işlenmesini sağlar ve ardından bu bilgiler amigdala ve hipokampus gibi beyin bölgelerine iletilir, böylece koku, duygu ve hafıza ile ilişkilendirilir. İnsanların tat aldıklarında %80’inin aslında koku ile ilgili olduğu, burnun tat algısındaki hayati rolünü vurgular. Ayrıca 40 yaşın üzerindeki her 4 kişiden 1’inin koku duyusunda bir değişiklik yaşadığı, bu oran 80 yaş üzeri bireylerde ise %32’ye çıkmaktadır, bu da koku sağlığının önemini gösterir.

Burundaki mukus salgısının işlevi nedir?

Burun mukozası, solunum sistemini korumak için kritik bir savunma mekanizması olarak görev yapar; hava yoluyla giren patojenleri, alerjenleri ve partikülleri hapseder ve yok eder. Ayrıca burun pasajlarındaki nemi koruyarak kuruluk ve tahrişi engeller. Mukoza, zararlı mikroorganizmaları nötralize eden antikorlar ve enzimler içerir, bu sırada silya adı verilen mikroskobik tüyler, mukozanın boğaza doğru hareketini sağlar ve atılmasını kolaylaştırır. Bu süreç, mukosilyar temizlik olarak bilinir ve solunum sağlığı için gereklidir. Mukoza üretimi veya silya fonksiyonlarındaki aksaklıklar, enfeksiyonlara ve solunum rahatsızlıklarına karşı artan duyarlılığa yol açabilir.

Prof. Dr. Murat Topdağ

KBB ( Kulak Burun Boğaz)  Doktoru Prof. Dr. Murat Topdağ, 1978 yılında Malatya’da doğmuştur. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İngilizce Bölümü’nden mezun olduktan sonra, 2004-2009 yılları arasında Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı’nda uzmanlık eğitimini tamamlamıştır. 2017’de Acıbadem Altunizade Hastanesi’nde görev yapmaya başlamıştır.. 2022 yılından itibaren İstanbul Kadıköy’de bulunan kendi kliniği MD ENT İstanbul’da da hastalarına hizmet vermektedir.